OL-ÂN

GÖZÜN GÖRDÜĞÜNÜ GÖNÜLLERE NAKŞEDEN BİR KİTAP: OL-ÂN 

Tabiatın kendine ait bir dili olduğu gibi, onu kaydetmek/ resmetmek ve o resmi okumak da bir sanattır. Hatta fotoğraf o derece sanattır ki, doğru okunduğunda sanat olmanın ötesinde bir hakikate dönüşür. Fotoğraf bizi hem ân’a, hem uzaklara, uzakta olanı da güne taşır. Hem tarih olma özelliği, hem de her an onu güne taşıma, güncelleştirme özelliği kalıcı bir gerçeklik sunar bize. O nedenledir ki Ara Güler, fotoğrafı sanat ötesinde değerlendirerek; “Fotoğraf niye sanat değildir. Çünkü hakikatin parçasını yakalayan bir şeydir. Hakikat olduğu için fotoğraf mevcuttur. Aslında ben her zaman söylüyorum. Fotoğraf o kadar mühim bir şeydir ki… Yani sanat olsa da, olmasa da… Sanat olmasına lüzum yoktur fotoğrafın. Fotoğraf tarih olayıdır. Tarihi zapt ediyorsun. Bir makina ile tarihi durduruyorsun. Biz tarihçiyiz, aslında tarih yazıyoruz. Görsel tarih yazıyoruz.” demekte.

Bir ‘ân’ı, bir objeyi ruhuna uygun fotoğraflamak ve ruhuna uygun anlamlandırmak oldukça yetkinlik isteyen bir şey. Bunun için her şeyden önce, objeyi manaya uygun fotoğraflamak gerekir, bu ise objeye ünsiyeti gerektirir.

Bugüne kadar çeşitli konularda kitaplar, makaleler, yazılar yazan, tasavvuftan, edebiyata, şiirden, hikayeye kadar geniş bir alanda söylenecek sözü olan Ömer Lekesiz, yeni kitabını gezilerinde çektiği birbirinden güzel fotoğrafları özgün bir dille okumaya ayırdı, onları ruhuna uygun bir şekilde dillendirdi.

Bu kitap Lekesiz’in önceden tasarladığı bir kitap mıydı? Bunu bilmiyorum ancak Lekesiz, Lewis Hine’nin şu dediğini dikkate almış olmalı; “Eğer hikayeyi sözcüklerle anlatabilseydim, yanımda sürekli bir fotoğraf makinesi taşımaya ihtiyaç duymazdım.”  Lekesiz de gittiği, gördüğü yerlerin derunî hikayesini fotoğraflara kaydedip, kalple anlatmak istemiş.

Fotoğraflar, her göze aynı dille konuşmaz. Nesnelerin elbet ortak bir dili var ancak onu derinleştiren gerçek anlamını veren şey ona verilen manadır.

Lekesiz’in, “ Nâgehân ol şâra vardım” dizesiyle sunulan “Ol-Ân” isimli kitabını elinize aldığınızda bunun sadece bir fotoğraf albümü olmadığı anlıyorsunuz. Özkan Gözel’in “Hızır ile Musa” eserindeki

“Anlaşılıyor

Çoktan olmuş olan-ol-ân

Kendini nazara vermiyor,

Nazarî olan kâr etmiyor orada

OL-ân bilince yakalanmıyor

Kendini sunmuyor

şu-âna…” cümlelerini hatırlayanlar için kitabın muhtevasını anlamak hiç de zor değil.

Kitaba önsöz yazmış olan Cemal Şakar da kitabın isminden yola çıkarak, okuyucuya kitabın muhtevası ve çerçevesi hakkında bilgiler sunuyor, asıl mananın  temellerini ortaya çıkarıyor; “Ol”, evvelemirde Allah’ın bir kelimesidir ve O’nun kelimeleri aynı zamanda fiilidir de. Yaratılış için bir kelime yetivermiştir. Ol’dan olmaklığa çıkmak, yaratılmışlar için mevcuda gelmek demektir ki âlem mevcudatın tümüdür. Yaratılanlar, âlemde birer alemdir zira hepsi Allah’ın işaretidir.

Ol-Ân’ı olan olarak düşündüğümüzde, zaman ve mekânda ân be ân olagelmeyi anlatır. Her daim bir şey olmaktadır ve sanatçı, bakışını olagelmeye yöneltmelidir.” Ömer Lekesiz’in yaptığı da budur. O, fotoğraflarından yola çıkarak Ol-Ân’a yönelmekte, bakışını olagelmeye yöneltmektedir.

İletişimci ve dilbilimci Metin Çamdereli’nin Fotoğrafik bir anlatı olan “Ol-Ân “ ile ilgili yazısında belirttiği gibi bu tür anlatılar ‘göz ile söz’ü aynı düzlemde buluşturmaktadır; “Fotoğrafik anlatının yüzeyi göz ile sözün temsiller aracılığıyla buluşan düzlemidir aynı zamanda; bu sayede bir dil, bir söylem, bir retorik barındırır ve doğası gereği, bir anlam örüntüsü kurgular. Görülmüş ve çerçevelenmeye değer bulunmuş bir görülürün verili ândan soyutlanarak fotoğrafik yüzeyde belirmesi, yüzeye kodlanmış anlam örüntüsünün muhatabında dillenmeye hazır hale gelmesi anlamına gelir. Çerçevelenmiş anlatının çarçabuk dillenmesi ilk bakışta mümkün gibi görünse de öyle zahmetsizce okunabilir değildir.”

Çamdereli’nin belirttiği gibi fotoğrafik anlatı zor olduğu kadar aynı zamanda da sanatsal açıdan risk içerir. Her şeyden önce fotoğrafın gerçeklik boyutu anlatıyı kendiyle sınırlar. Bir fotoğrafa giydirilen ruhun gerçekte onun ruhu olabilmesi için fotoğrafın gerçekliği o denli yansıtması gerek.

Lekesiz’in kitaba koyduğu 70 fotoğrafın bazılarının anlatılara, okumalara karşılık olarak yetersiz kaldığı söylenebilir. Kimi anlatılar, fotoğrafların ötesine geçmekte, okuyucuyu; “Keşke fotoğraf şu şekil bir fotoğraf olsaydı” düşüncesine sevketmekte. Lekesiz’in bu fotoğrafları çekerken, onları fotoğrafik anlatıyla kitaplaştırma düşüncesi var mıydı, bilmiyoruz.

Kitaptaki ilk fotoğraf hattat Mustafa Cemil Efe’nin “Besmele-i Şerif”i taşa kazıma anına ait. O an Lekesiz tarafından;

 “bir hattat’ın iptaline sevdalandığı boşlukta besmeleyi istif edişi.

Taştaki besmeleyi nazarıyla temellük etmiş bir nakkaşın, murcuyla göz göze gelişi!” cümleleriyle anlama anlam katmış.

Sonraki Mescid-i Nebi fotoğrafı ise Şeyh Mahmûd-i Şebüsteri’nin Gülşen-i Râz şiiriyle sunulmuş.

Lekesiz’in fotoğrafları okuyucuyu İslâm medeniyetinin izlerinin olduğu birçok ülkeye götürüyor. İspanya, Filistin, Kosova, Azerbaycan, Özbekistan, Arnavutluk, Bosna Hersek, Mısır, Fas, İran fotoğrafları okuru tarihin derinliklerine sürüklüyor. O fotoğraflara yapılan okumalar ise derinden sarsıyor.

İngiltere, Almanya, Gürcistan, İtalya, Güney Kore gibi ülkelerdeki bazı eserler de Lekesiz’in objektifiyle fotoğraflanarak şiirsel bir dille buluşturulmuş. Türkiye’nin değişik şehirlerinde çekilmiş birbirinden oldukça farklı fotoğraflar da manasına uygun dizelerle bezenmiş.

Meselâ; Ayasofya fotoğrafı bir gençlik hayaline kavuşmanın adıdır Lekesiz’in cümlelerinde; “Gençliğimizin kapıları hep umuttur, yeniliktir, yeni bir safhasıdır ömrümüzün”

Kitapta, tabiatın güzellikleriyle bütünleşmiş insan manzaraları, hüzün ve kederi hissettiren fotoğraflar da var. Ve her birinde fotoğrafı çözümleyen anlamlı cümleler, dizeler.

Besmele-i şerifin taşa kazınmasıyla başlayan kitap, yine taşla bitiyor. Bu kez, Lekesiz’in objektifi asırlar öncesine uzanan Ahlat’taki anıtsal mezar taşlarını konuk ediyor. Kitap, başlı başına çok şeyi anlatan ve tek gerçeğin ölüm olduğunu hatırlatan bu fotoğrafla, paranteze alınmış bir noktayla son buluyor.

Kitabın tanıtım yazısında belirtildiği gibi; “Ol-Ân, “Ben bilinmeyen, gizli bir hazine idim, bilinmek istedim; bilineyim diye halkı (kâinat) yarattım.” hadis-i kudsîsi mucibince Ömer Lekesiz’in şehirlerden şehirlere, mekânlardan mekânlara “yeryüzleri”nde insanın mazhar olduğu o manevî neşveyi aradığı, bu arayışını ise fotoğraf ve ilhamat üzerine kurduğu bir tefekkür sofrası...”

“Lekesiz, bu “varoluş albümü”nde, bir fotoğrafın hikâyesini baş gözüyle görüp gönül gözüyle ikrar ettiği satırlar eşliğinde okuruna sunuyor. Mescid-i Nebî’den Medinetü’z-Zehra’ya, Ayasofya’dan Marmaris’e, Priştine’den Berat’a, Malaga’dan Kurtuba’ya mekânın zaman üzerindeki tesirini ve bu zamanın insandaki ilahî nur çerçevesindeki akislerini bir nevi sohbet meclisi şeklinde okuruna açıyor. Ândaki var oluş ekseninde, Hacı Bayrâm-ı Velî’nin “Çalabım bir şâr yaratmış iki cihân âresinde” ile başlayan beyitleri ile “şâr/şehir” izleğinde ilerleyen bu satırlar, “Oku!” emr-i ilahîsinin, fotoğraf okuması üzerinden nurânî bir tını ile eyleme geçirilmiş hali niteliğinde.

Ömer Lekesiz, bu okumalarını tasavvufî bir neşve, insanca bir sevinç, eşref-i mahlukatlığa uygun bir temaşa ile satırlardan sadırlara akıtıyor. Fotoğraflarla birlikte “ol”mak kavramını ânlar ile bağdaştırıyor ve gönlündeki medeniyet tasavvurunun duraklarını temsil eden şehirleri ve mekânları sırtını kadim bir geleneğe yaslayıp kendisindeki yansımalarıyla fâş ediyor.”

Özetle, okuyucuyu, geçmişten geleceğe bağlayan bu fotoğrafik anlatım kitabı hafızalarda derin izler bırakacak.

Semiha Kavak - YENİ ŞAFAK Kitap